با تغییر نام خلیج فارس در osm چه کنیم؟

اگر اینجا هستید احتمالا در جریان این مسئله قرار دارید که در نقشهٔ اوپن‌استریت‌مپ نام خلیج فارس به نام خلیج عربی تغییر پیدا کرده و این باعث شده برخی حساسیت‌هابه وجود بیایند. به همین دلیل تصمیم گرفتم که در این خصوص به شکل عمومی صحبت کنم به این امید که بتوانیم راه کاری برای رفع این مشکل پیدا کنیم. طبیعتا اگر اینجا هستید به احتمال خیلی خیلی خیلی زیاد درباره اوپن‌استریت‌مپ اطلاعاتی دارید. ولی با این حال چون ممکن است افرادی باشند که خبر نداشته باشند یا به هر حال اطلاعات‌شان ناقص باشد بد نیست که در ابتدا قدری در مورد این برنامه توضیح دهم.

اوپن‌استریت‌مپ چیست؟

اوپن‌استریت‌مپ یک نقشه آزاد است. شاید نزدیک‌ترین تجربه ملموس دیگران به اوپن‌استریت‌مپ، ویکی‌پدیا باشد با این تفاوت که به جای متن، داده‌های جغرافیایی در آن درج می‌شود. تصور کنید همونطور که در ویکی‌پدیا همگان می‌توانند بروند و ویرایش بکنند، اطلاعات جدید اضافه بکنند، اطلاعات نادرست را اصلاح و حتی خراب کاری بکنند، در اوپن‌استریت‌مپ نیز همگان می‌توانند بروند اطلاعات جغرافیایی را وارد بکنند، اصلاح، اضافه و کم بکنند و حتی دست به خراب‌کاری بزنند. درواقع اوپن‌استریت‌مپ یک پایگاه داده آزاد از اطلاعات جغرافیایی هست. نه تنها می‌توان عوارضی به نقشه اضافه کرد بلکه هر عارضه می‌تواند حاوی برچسب‌های متفاوتی باشد که کمک می‌کند تا بازتاب دیجیتالی آن عارضه بیش از پیش به ویژگی‌های آن در دنیای واقعی نزدیک‌تر شود.

هر کسی که در openstreetmap.org حساب ساخته باشد می‌تواند در آن مشارکت کند. در اوپن‌استریت‌مپ برخلاف بسیاری از سامانه‌هاى دیگر نیازی به تایید وجود ندارد. هر تغییری که انجام می‌شود، مستقیما و بدون نیاز به تایید یا رد کسی در پایگاه داده ذخیره می‌شود. بنابراین ما گروه تاییدکنندگان یا ناظران با دسترسی‌های ویژه نداریم. معنی این اتفاق این است که هرچند ساختاری طبقاتی در اوپن‌استریت‌مپ وجود ندارد اما همین ویژگی می‌تواند طبیعتا امکان ویرایش‌های مخرب را هم فراهم کند. اینجاست که اهمیت مشارکت جمعی بیشتر درک می‌شود چرا که این ما (مردم) هستیم که می‌توانیم به عنوان اعضای مسئولیت پذیر، از دقت و صحت داده‌های وارد شده حفاظت کنیم.

این مشارکت نیازمند ارتباط است تا بتوانیم در موارد اختلاف، مشکل را رفع کنیم. روش‌هایی برای این ارتباط وجود دارد که شاید بتوان گفت مهمترین آن‌ها، فهرست پستی است؛ جایی که افراد با فرستادن ایمیل، هم سوال می‌پرسند و هم موارد اختلافی را به بحث می‌گذارند. از مزایای فهرست پستی، عمومی بودن تاریخچه بحث‌هاست. (مثلا تاریخچه فهرست talk در بنیاد OSM)

همان‌طور که بالاتر هم اشاره شد، همه عوارض در اوپن‌استریت‌مپ دارای یک سری برچسب هستند. به کمک این برچسب‌ها می‌توان ویژگی‌های مختلف آن عارضه را ثبت کرد. از بین این برچسب‌ها بحث ما به یک مجموعه برچسب‌هایی مربوط می‌شود که برای نام‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند: برچسب‌های خانواده نام یا name. به طور خلاصه، این برچسب حاوی مقادر نام اصلی است که ترجیحا به زبان محلی درج می‌شود. اما به کمک پسوندهایی می‌توان نام عارضه در زبان‌های دیگر را نیز وارد کرد. مثلا از name:en برای نام انگلیسی و از name:fr برای نام فرانسوی می‌توانیم استفاده کنیم. وقتی این برچسب‌ها وجود داشته باشند، برنامه‌ها متناسب با موقعیت جغرافیایی کاربر یا زبان برنامه، نام متناسب با زبان مربوط را نمایش می‌دهند. الان هم دقیقا بحث ما به طور مشخص سر این برچسب نام است.

مساله چیست؟

بعد از این مقدمه نسبتا طولانی اجازه بدید که وارد بحث اصلی بشوم و شرح مختصری از دعوای جاری ارائه کنم. به طور ساده دعوا سر این است که در خلیج فارس درواقع آن برچسب name از خلیج فارس تغییر پیدا کرده است به خلیج عربی. این ماجرا چندین ماه شاید حتی تا یک سال یا بیش از آن سابقه دارد. بطور مشخص من چیزی حدود نه ماه است که در جریان این اتفاقات قرار دارم و از همان زمان در فهرست پستی حضور پیدا کردم، نظر دادم و تا حدی که می‌شد (و قطعا کافی نبوده) پیگیر ماجرا بودم. غیر از من هم البته دوستان دیگری همین کار را انجام دادند که حالا من خیلی وارد جزئیات نمی‌شم. می‌توانید بحث‌ها و افراد را تاریخچه فهرست پستی ملاحظه کنید.

عرض کردم که دعوا سر این است که نام این آبراه چه باشد. در خلال بحث‌ها کلا چهار راهکار مورد بحث بوده است.

• نام این عارضه خلیج فارس یا Persian Gulf است پس باید همین نام باقی بماند.
• اکثر کسانی که دور این آبراه زندگی می‌کنند به آن خلیج عربی یا Arabian Gulf می‌گویند پس نام باید این باشد.
• نام، ترکیبی از هر دو باشد.
• اصلا از برچسب name استفاده نشود و هر زبانی، نام مربوط به خودش را داشته باشد.

طرف‌داران گزینه اول بحث‌شان این است که نام خلیج فارس، یک نام تاریخی با شواهد متعدد در طول تاریخ است. افزون بر آن نام مرسوم و معمول مورد استفاده در سطح بین‌المللی برای این عارضه، خلیج فارس است. همین دو دلیل کافی است که این آبراه بین‌المللی، خلیج فارس نام‌گذاری شود.

طرف‌داران گزینه دوم می‌گویند بر اساس قاعده‌ای در اوپن‌استریت‌مپ، در مواردی که اختلاف وجود دارد، نام‌گذاری باید بر اساس نظر کسانی انجام شود که در نزدیکی آن عارضه زندگی می‌کنند. بر همین اساس مدعی هستند که هم جمعیت‌شان و هم مرزشان با این آبراهه بیش از ایران است و در نتیجه نام آن باید مطابق با خواست آن‌ها یعنی خلیج عربی باشد.

پیش از پرداختن به دو بحث دیگر، بد نیست قدری درباره نظر طرفین این بحث درباره بحث طرف دیگران بگویم. طبیعتا اساس مخالفت طرف عرب با نام خلیج فارس این است که اسناد دیگری هم وجود دارند که نشان می‌دهند هم در گذشته و هم در حال حاضر از نام خریج عربی استفاده شده است. حرف‌شان صحیح است اما نمی‌دانم نسبت این اسناد به تعداد اسنادی که نام خلیج فارس را استفاده کرده‌اند چه قدر باشد. بعید می‌دانم کسی بتواند ادعا کند تعداد این اسناد نه تنها بیشتر بلکه حتی به یک سوم اسناد اثبات تاریخی بودن نام خلیج فارس برسد. لذا این بحثی نیست که از آن بتوانند آبی گرم کنند.

بحث مربوط به جمعیت ساکن در اطراف عارضه هم در همان فهرست پستی بحث خوبی شکل گرفت که در آن عنوان شد اساسا فلسفه آن قاعده مربوط می‌شد به عوارضی که کاملا به ساکنان اطرافش مربوط باشد نه عارضه‌ای مثل خلیج فارس که یک آبراهه بین‌المللی است. کشورهای اطراف نهایتا در حد همان عمق تعریف‌شده بین‌المللی بر این آبراهه تملک دارند نه بیش از آن. لذا نمی‌توانند برای دیگران تعیین تکلیف کنند و این قاعده برای چنین عارضه‌ای قابل استفاده نیست.

برای فهم بهتر این مساله می‌توان به شمال نگاه کرد. در حالی که ما دریای شمال کشور را دریای خزر یا مازندران می‌نامیم، هیچ مشکلی با این نداریم نام بین‌المللی آن، دریای کاسپین باشد. ما نمی‌توانیم به جامعه جهانی تحمیل کنیم که به این عارضه چه بگویند. و همین طور آن‌ها هم نمی‌توانند به ما تحمیل کنند.

حالا اجازه بدهید به دو گزینه دیگر بپردازیم؛ دو گزینه‌ای که به نوعی گزینه‌های میانی هستند. یک گزینه که البته پیش‌تر هم ظاهرا در اوپن‌استریت‌مپ سابقه استفاده دارد روش A/B است که یعنی هم زمان از هر دو نام مورد مناقشه استفاده شود؛ یعنی نام عارضه بشود چیزی مثل «خلیج عربی / خلیج فارس». فارغ از این که کدام نام اول بیاید و کدام دوم، این کار همچنان یعنی به تمسخر گرفتن سابقه تاریخی و اقبال بین‌المللی به نام «خلیج فارس» و تلاش برای فرو کردن نام «خلیج عربی» در چشم جهانیان.

و اما گزینه آخر، حذف برچسب name است. من این گزینه را به عنوان گزینه راهبردی برای کاهش حساسیت‌ها مناسب می‌دانم. موضع من این است که نام این عارضه، خلیج فارس است اما می‌شود به دلیل حساسیت‌هایی که وجود دارد لااقل مدتی متعهد شویم به عدم استفاده از برچسب name. در این روش، همچنان نام‌های محلی مورد استفاده قرار خواهند گرفت و مثلا عرب‌ها می‌توانند از name:ar برای عنوان «خلیج عربی» استفاده کنند اما حق ندارند نام بین‌المللی را نیز به سود چیزی که مطلوب‌شان است مصادره کنند. یک پیشنهاد جنبی نیز برای این روش وجود دارد و آن، معرفی برچسب‌هایی است که علاوه بر زبان، به کشور هم اشاره کنند. مثلا name:ar:ir همچنان می‌تواند برای عرب‌زبانان ایرانی، خلیج فارس نشان دهد.

اجرایی شدن این روش نیازمند این است که افرادی از طرفین دعوا به صورت عمومی متعهد شوند به مراقبت از برچسب‌های نام خلیج فارس به طوری که هرگز کسی برچسب‌های نام این آبراه را ویرایش نمی‌کند مگر آن که در فاصله کم‌تر از n روز (مثلا ۲ روز یا یک هفته) تغییرات داده شده به حالت اول باز گردانده شوند. جزئیات این توافق و اشخاص دخیل در آن نیز باید مشخص باشند تا بعدا کسی نتواند زیر آن بزند.

به کمک این روش، نام فارسی می‌شود «خلیج فارس» نام عربی می‌شود «الخلیج العربی» نام انگلیسی می‌شود «Persian Gulf» (و به همین شکل سایز زبان‌ها).

نظر به این که این پیشنهاد توسط عرب‌های طرف بحث رد شده است، بیش از پیش روشن می‌شود که انگیزه‌های آنان، سیاسی است و ارجاعات مکررشان به «خراب‌کاری ایرانی‌ها» صرفا بهانه‌تراشی برای پیش برد این اهداف است. اگر مساله‌شان با «خراب‌کاری» در نام است، خوب منطقا نباید مشکلی با خالی گذاشتن این برچسب باشد. اما اصرار آن‌ها این است که نام خلیج عربی ولو کنار نام خلیج فارس در عنوان نوشته شود. روشن است ماجرا! نه؟

چه کارهایی صورت گرفته است تا کنون؟

خوب اجازه بدهید صحبت بکنم درباره اینکه ما در این فاصله زمانی چه کرده‌ایم. آنطور که من متوجه شدم ظاهرا بحث هایی خارج از فهرست پستی در جریان بوده که طبیعتا من نمی‌توانم دربارهاش صحبتی کنم و کسانی هم که بخواهند صحبت بکنند صحبت‌شان مستند نیست. لذا به آن‌ها نمی‌پردازم و به همین دلیل هم از همه این درخواست رو دارم که تمامی بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در خصوص این ماجرا به صورت عمومی در عمومی‌ترین شکل ممکن صورت بپذیرد. این کار کمک می‌کند که شائبه‌ای در خصوص زد و بندهای پشت پرده به وجود نیاد و همه چیز شفاف باشد. خوب است همگان بتوانند در هر زمان به تاریخچه بحث مراجعه کرده و متوجه شوند که مبنای فلان تصمیم مواضع طرفین دقیقا چه بوده است.

از زمانی که من وارد ماجرا شدم در خصوص یک مطلب هشدار دادم. از همان اول برای من روشن بود که کسانی که از موضع خلیج عربی در بحث شرکت می‌کنند کاملا موضع سیاسی دارند؛ یعنی فارغ از هر گونه بحث منطقی و ارائه سند و استدلال، این افراد به دنبال به کرسی نشاندن حرف خود بودند و این به هیچ عنوان خوب نبود. (این همان قدر خوب نیست که اگر عده‌ای در دفاع از «خلیج فارس» بخواهند بیایند و بحث بکنند که حتما باید خلیج فارس باشد ولی به کلی چشم بر اسناد و مستندات و استدلال‌های طرف دیگر ببندند. از دید من تفاوتی بین این دو نیست. تلاش من این است که این ماجرا را نه از موضع یک ایرانی وطن‌پرست بلکه که تا حد امکان از موضع یک فرد بی‌طرف می‌بینم.) از همان ابتدا من هشدار دادم که مبادا شلوغ‌کاری‌ها و استفاده از ادبیات تند و نامناسب طرف دیگر باعث شود که دوستان ما در سمت ایران بیش از آن چیزی که باید، تسلیم خواستهٔ طرف مقابل شوند. از همان ابتدا چه در فهرست پستی، چه در گروه تلگرامی OSM ایران و چه به صورت خصوصی به دوستان عرض کردم که در هیچ صورتی زیر بار ورود نام خلیج عربی به نام خلیج فارس نباید بروند. (دلیلش هم بالاتر بیان شد) اما متاسفانه چنین نکردند.

در این میان البته اتفاقات رخ داد که باعث شد توپ طرف مقابل پر زورتر شود. ویرایش غیرمسوولانه یه ویرایش گر مرتبط با شرکت بلد یکی از آنها بود. پیش‌تر هم ظاهرا افراد دیگری (ظاهرا ایرانی) رفتارهای نامناسبی داشتند. حتی بعد از همه این ویرایش‌ها افرادی (که ادعا می‌شود ایرانی بوده‌اند ولی هیچ سندی در اثباتش وجود ندارد) رفتند و ویرایش هایی در عربستان و در شهرهای مقدس این کشور انجام داده‌اند که مایه شرمساری است. اساسا من مشکوکم که این ویرایش‌ها چه بسا کار خود عرب‌ها بوده باشد تا بهانه بیشتری برای توهین و حاشیه‌سازی برای ایرانی‌ها و سلب مشروعیت از موضع‌شان در بحث انجام شده باشد) و همین ها باعث شده بود که این افراد در عربستان با توپ پر وارد بحث‌ها بشوند.

ناگفته نماند که باید از ابراهیم نجاتی به عنوان کسی که در این مدت به جرات فعال‌ترین شخص ایرانی پیگیر این ماجرا بود تشکر کنم. در اوایل به وضوح تلاش‌اش را برای کاهش تنش شاهد بودم. با این حال متاسفم که ابراهیم پیشنهاد استفاده هم زمان از نام خلیج عربی و خلیج فارسی را پذیرفته است. البته مایه خوشحالی است که ابراهیم این پذیرش با صریحا به عنوان نظر شخصی بیان کرده است نه مانند نظر جامعه اوپن‌استریت‌مپ ایران.

به هرحال طی این مدت عملا جز در موارد محدودی هیچ گونه پیگیری از سوی جامعه اوپن‌استریت‌مپ ایران به معنای کل و به طور خاص انجمن یا گروه تلگرامی اوپن‌استریت‌مپ ایران صورت نگرفته است. بارها در این گروه درخواست کردم که جلسه گذاشته شود و در این خصوص صحبت بکنیم ولی هرگز چنین جلسه تشکیل نشد. و هرچند امیدوارم که کل تصور من نادرست باشد اما حس من همیشه این بوده است که تصمیمات در جای دیگری گرفته شده و صرفا ما در آن گروه نقش عروسک خیمه‌شب‌بازی را ایفا می‌کردیم.

به هرحال من تلاشم رو کردم که بنشینیم صحبت بکنیم و به نتیجه برسیم ولی چنین عزمی را هرگز از سمت مدیران و تصمیم‌گیران گروه اوپن‌استریت‌مپ ایران شاهد نبودم.

چه بکنیم

مسأله از دو جنبه احتمالا مسأله همه ماست: از یک طرف اوپن‌استریت‌مپ و داده‌های آن متعلق به همه ماست و این مسئولیت همه ماست که سلامت این اطلاعات را حفاظت کنیم. از سوی دیگر نباید از این واقعیت غافل بود که کسانی که به این شکل و در سطوح مختلف تلاش می‌کنند یک هویت تاریخی را حذف کنند، بی تردید اقدامات‌شان محدوده به آن نخواهد ماند. اگر امروز به این سادگی اجازه دهیم با قدرت و پول‌پاشی و کار رسانه‌ای، یک هویت تاریخی (خلیح فارس) را تغییر دهند، فردا توان ایستادن در مقابل سایر اقدامات‌شان را نخواهیم داشت. واقعیت این است که دیگران از حسن نیت ما سوءاستفاده می‌کنند. لذا نه از موضع میهن‌پرستانه بلکه از موضع حمایت از موضع مستدل و مستند، این وظیفه و مسئولیت ما در قبال آیندگان است که مانع از آن شویم که نام این آب‌راه بین‌المللی با چنین استدلال‌ها و در واقع بهانه‌هایی تغییر کند.

اگر احساس می‌کنید که برای اوپن‌استریت‌مپ و برای خلیج فارس نیاز است کاری کنید، آن کار را انجام دهید. تصور نکنید انجمن اوپن‌استریت‌مپ ایران می‌تواند شق‌القمر کند. این گروه مشغولیت‌های دیگری دارد که در مجموع بهتر است حسابی رویش باز نشود. اگر فکر می‌کنید کاری لازم است انجام شود انجام دهید. منتظر نمانید. اما لطفا یک سری ملاحظات را رعایت کنید. در گذشته افرادی نادان به اندازه کافی بهانه دست طرف عرب دعوا داده‌اند که بیایند و از ما یک چهره بد و خراب‌کار بسازند و به این روش، برای استدلال‌های بی‌اعتبارشان اعتبار بخرند. درخواست اکید من این است که اگر دیدید کسی می‌خواهد برود با داد و بیداد و فحاشی و توهین و شلوغ کاری علیه نام‌گذاری خلیج عربی اعتراض کند لطفا لطفا لطفا مانع‌اش شوید. چیزی که ما نیاز داریم، اعلام موضع است.

فراموش نشود که طرف دیگر این ماجرا، به اندازه کافی توان دارد تا مزدور اجیر کند برای دعواهای این چنینی. هر قدر ما بخواهیم شلوغ کاری بکنیم آنها شلوغ کاری بیشتری می‌توانند بکنند. این روشی نیست که ما مطلوب ما باشد. کار درست، انتشار دیدگاه، مستندات و بخصوص مستنداتی است که از موضع ایرانی نیست. اسناد بین‌المللی، اسناد تاریخی و بخصوص ارجاع دادن به نامی که در جامعه بین‌المللی برای این آب‌راه استفاده می‌شود می‌تواند کمک رسانه جدی باشد. اگر دوستان در کشورهای دیگر دارید از آنها بخواهید نام این آب‌راه را بیان کنند. ما نیاز داریم نشان دهیم که این آب‌راه به لحاظ بین‌المللی، خلیج فارس نامیده می‌شود و نمی‌شود این اسم را در سطح بین‌المللی با شلوغ‌کاری تغییر داد.